Gezond op reis

Reisleed

Maag- en darmproblemen

"Ben je nog ziek geweest?" De vrager verwacht zo'n gruwelijk verhaal over hoe ik groen en geel en uitgeput op een toilet zat poep te spuiten en dagen rillend van de koorts en badend in het zweet in bed heb gelegen met een kotsemmer naast me. Ik niet. De keren dat ik er tijdens reizen last van heb gehad zijn op de vingers van één hand te tellen. Maag- en darmstoringen worden meestal toegeschreven aan onhygiënische voedselbereiding of aan bedorven voedsel. De keukenjongen in het kleine restaurant in Teheran droeg heel keurig rubberen handschoenen maar jammer was dat hij er voortdurend mee langs zijn neus wreef. Mijn ervaring is overigens dat niet-westerse landen doorgaans niet onhygiënischer zijn dan westerse landen. In werkelijkheid wordt diarree vaak veroorzaakt door de confrontatie met bacteriën waarmee het lijf nog niet eerder te maken had. Een van de voordelen van langzaam reizen is de geleidelijke kennismaking met exotische microben. Nog vaker is de diarree het gevolg van het drinken van te veel en te koud water. De toerist in de hete zon met een fles ijskoud mineraalwater in de hand. Reisgidsen waarschuwen ernstig tegen het gebruik van water uit de kraan. Er kunnen micro-organismen, amoeben, in zitten en daarvan krijg je diarree (amoebedysenterie) die zó uit de hand kan lopen dat je in het ziekenhuis belandt. Het drinken van water uit de kraan is niet nodig want overal wordt bronwater of drinkwater ("purified water") verkocht in flessen of in plastic zakjes. Bronwater is in veel landen slechts weggelegd voor de welgestelden en drinkwater is er voor het gewone volk. Het is goedkoop en veilig maar kan smaken naar jodium of chloor, het middel waarmee het water is ontdaan van levende wezens. De smaak is dus een soort veiligheidsgarantie. Dezelfde reisgidsen ontraden het eten van salades en van geschild fruit omdat het gewassen zou kunnen zijn met leidingwater. Het kán zijn maar ik heb van het eten van salades zelden last gehad en ik gebruik kraanwater voor het tandenpoetsen en het naspoelen maar spuug het wel grondig uit.

Insecten

Steekvliegen zijn erg. Ze lijken op gewone huisvliegen maar ze steken. Het resultaat is een nare bult die wel een week kan blijven en vreselijk jeukt. Daar ga je aan krabben en zo ontstaan wonden die ontsteken. De tseetseevlieg is ook een steekvlieg maar leeft van bloed en is de brenger van slaapziekte die zonder behandeling dodelijk is. Weer andere vliegen leggen een eitje op je hemd of in je haar en daaruit komt een larve die in je huid kruipt. Je wordt dus eigenlijk bezwangerd door een vlieg. Behalve vliegen zijn er muggen en, als je pech hebt, vlooien, wantsen, mijten en luizen. En ze steken of bijten allemaal. Muggen brengen knokkelkoorts, gele koorts en malaria. Malaria komt in tropische landen veel voor. Het is een ernstige ziekte en, als de ziekteverwekker de bloed-hersenbarrière weet te doorbreken, dodelijk. Vlooien en wantsen bijten maar veroorzaken meestal niet meer dan een jeukende plek. De zandvlo (in het Engels 'jigger flea') is heel gemeen. Die vlo, nauwelijks met het blote oog zichtbaar, nestelt zich bij voorkeur onder de voet of onder teen- of vingernagels en daar groeit ze (ze: het is een vrouwenstreek) tot de grootte van een erwt en dat maakt het lopen buitengewoon pijnlijk. De bedwants (in het Engels 'bed bug') bijt en zuigt bloed en veroorzaakt meer een rode harde vlek dan een echte bult maar kan wel een week blijven jeuken. Voor zover ik weet brengen ze geen ziekten over. Bedwantsen huizen in de kieren van bedden, langs de naden van matrassen en, als er een scheur in zit, in matrassen. Het zijn gluiperds: ze komen als hun slachtoffer slaapt en rennen bij de geringste beweging terug naar hun veilige ruimte. Wie een bedwants wil zien moet sneller het licht aanknippen dan de bedwants rennen kan. De bedwants is in opmars omdat hij/zij meereist in de bagage van toeristen en ook in de stiknaden van kleren.

Uitdroging

Uitdroging is een sluipend gevaar bij het reizen in hete gebieden, zowel in de woestijn als in de tropen. Uitdroging is méér dan een tong die aan het verhemelte plakt. Van uitdroging wordt je vreselijk moe, het hindert de diepe slaap en daarvoor in de plaats komen nare dromen. Het duurt dagen voor je eroverheen bent en het kan leiden tot nierbeschadiging. Drink een ruime hoeveelheid voor vertrek en bij aankomst. Drink bij aankomst zo lang en zo veel totdat je plas een lichtgele kleur krijgt. Onderweg water drinken leidt tot niets; het zet alleen maar de zweetklieren aan het werk. Een paar tomaten onderweg is meestal voldoende. Zorg dat je voldoende zout binnen krijgt en dat bereik je met een goede maaltijd.

Ogen en lippen kunnen in de woestijn ook uitdrogen. Knipper regelmatig bewust met je ogen en gebruik eventueel aanvullend oogdruppels. Lippen kunnen beschermd worden met wat vet. Tijdens mijn eerste woestijntochten had ik regelmatig een bloedneus, gevolg van het inademen van hete droge lucht waardoor de neusslijmvliezen barsten. Er is niet veel tegen te doen, behalve voorkomen dat je door je neus ademt tegen de wind in, en het houdt na verloop van tijd vanzelf op. Alles went, ook de woestijn.

Schimmelinfecties

Schimmelinfecties zijn een ander punt van zorg voor de reiziger per fiets of op de motor. Zweetplekken zijn ideale broedplaatsen voor schimmels: je kruin onder de helm, je oksels, kruis en bilnaad. Schimmelinfecties irriteren de huid; die gaat daardoor ontsteken en dat wordt een vieze troep. Schimmelinfecties zijn gemakkelijk te voorkomen. Draag ruimvallende luchtige kleren. Laat vochtige kleren, en de motorhelm, goed drogen. Smeer de oksels in met talkpoeder, dat remt het zweten af, en kruis en bilnaad met vet. Schimmels houden niet van een vette huid. Leg een lamsvacht op het zadel of gewoon een handdoek. Ik heb duizenden kilometers gereden met een handdoek onder het zitvlak. Als ondanks die voorzorgen zich toch een infectie voordoet, gebruik dan een schimmeldodende zalf want zo'n infectie gaat niet vanzelf over.

Laatste wijziging: 04-03-2018

Dagelijkse voorzorg

De volgende voorzorgsmaatregelen helpen gezond te blijven.

Houd je tent en tassen en andere bagage gesloten om te voorkomen dat insecten en andere dieren naar binnen (of naar buiten) sluipen. Vouw je slaapzak op en met de opening naar binnen. Trek een sok over je schoenen of stop een sok in de opening. Draai je kleren binnenstebuiten en klop ze uit, bij voorkeur in een kleine ruimte zoals de badkamer want dan kun je zien of er iets wegloopt. Bedwantsen en vlooien reizen met je mee langs de stiknaden van je kleren. Leg je kleren niet op het bed; een bedwants heeft zijn nieuwe trippartner gauw gevonden.

Controleer je hotelkamer voor het slapen gaan op de aanwezigheid van ongewenste gasten: muizen en ratten, schorpioenen en spinnen, slangen. Kijk in de kast, op de kast, onder het bed en ook in het bed. Ik heb weleens een kikker in het bad aangetroffen. Dat is op zichzelf niet erg want ik heb niks tegen kikkers maar waar een kikker kan komen kan ook een slang komen.

Controleer regelmatig je motor of fiets: onder het zadel, onder de beplating, onder de spatborden, rondom het motorblok. Een warm motorblok trekt slangen aan. Controleer met je ogen en als je met je handen controleert, trek dan handschoenen aan.

Pak nooit iets uit je koffer of tas zonder te kijken, trek je schoenen niet aan zonder ze eerst uit te schudden en zet je helm niet op je hoofd zonder de binnenzijde te inspecteren.

Steek je hand niet in rotsspleten, holen of onder stenen. Als je in de vrije natuur ergens wil zitten, kies dan een plek die je helemaal kunt overzien, niet naast holen in de grond en niet met struiken of rotsblokken in de rug want je ziet niet wat daar uit- of afkruipt.

Wilde dieren zijn dieren die grappen van mensen niet kunnen velen. Hoe klein ze ook zijn, ze vallen aan en ze krabben, bijten of spugen. Ik ben een keer aangevallen door een blauwaapje van nog geen dertig centimeter omdat ik iets te dichtbij wilde fotograferen. Mijd het contact, haal ze niet aan, drijf ze niet in een hoek. Als je het niet kunt laten om dat aardige aapje op het balkon met een koekje te paaien, trek dan tenminste handschoenen aan.

Bescherm jezelf tegen muggen en vliegen, vooral tijdens het slapen. Ik slaap onder een klamboe, smeer hoofd, handen en voeten in met een anti-muggen middel en ik heb nog insecticide bij de hand om helemaal zeker te zijn van een absoluut muggenvrije zone. Controleer of er geen gaten zijn in de klamboe in de hotelkamer. Ik heb een eigen klamboe bij me.

Zwem niet in stilstaand water. Daarin huist van alles, waaronder piepkleine slakjes die bilharzia overbrengen. Dat is een worminfectie.

Loop niet op blote voeten of slippers door de natuur of door stoffige straten. In het stof van straten kan de zandvlo huizen. Draag dichte schoenen.

Leg gewassen kleren niet op gras te drogen maar hang ze op. Zijn ze droog, klop ze dan uit. Vanwege de eierleggende vliegen.

Doe wat lokale mensen doen. Eet waar zij eten, koop waar zij kopen.

Doe niet wat lokale mensen doen. Als lokale mensen verzekeren dat het water uit die beek drinkbaar is wil dat niet zeggen dat het ook drinkbaar is voor jou. Als lokale mensen op blote voeten lopen betekent dat niet dat de zandvlo niet voorkomt maar dat ze geen geld hebben om schoenen te kopen. Als lokale mensen zeggen dat ze immuun zijn voor malaria wil dat niet zeggen dat jezelf ook immuun kunt worden voor malaria.

Laatste wijziging: 04-03-2018

Vaccinaties

Welke vaccinaties je nodig hebt hangt af van de landen die je zult bezoeken. Kijk op de website van de Travel Clinic van het Erasmus Ziekenhuis. Ik ben zelf ingeënt tegen de volgende ziekten:

• difterie, polio en tetanus (samen één vaccincocktail),
• hepatitis A en B (twee vormen van leverontsteking),
• tuberculose,
• buiktyfus,
• nekkramp,
• gele koorts en
• rabiës (hondsdolheid).

De inenting tegen rabiës geeft gedeeltelijke bescherming: in plaats van 24 uur heb je met de inenting 48 uur de tijd om een ziekenhuis te bereiken. Kom je te laat dan ga je dood.

Verplicht: Gele Koorts vaccinatie en Cholera contra-indicatie

Veel landen in de tropen en subtropen eisen van reizigers, of ze nu per vliegtuig komen of over land, een bewijs van vaccinatie tegen gele koorts. Daarnaast vragen veel landen een bewijs dat je geen cholera onder de leden hebt: de cholera contra-indicatie, een stempel in je inentingsboekje. De GGD geeft die contra-indicatie af maar de afgifte is betekenisloos aangezien cholera in Nederland niet voorkomt. Die contra-indicatie is zes maanden geldig; blijf je langer weg, dan moet je onderweg die contra-indicatie vernieuwen. De GGD was zo vriendelijk om twee stempels in mijn vaccinatieboekje te zetten, waarvan één zonder datum die ik zelf mocht invullen. Een vaccinatie tegen cholera bestaat wel maar geen land eist die omdat de vaccinatie maar kortdurende en heel gebrekkige bescherming biedt.

Laatste wijziging: 04-03-2018

Ziekten en ongemakken	worden bestreden/voorkomen met:
Bacteriële infecties	Ciprofloxacine, een breedband antibioticum dat werkt tegen een scala aan inwendige infecties zoals longontsteking, blaasontsteking, buiktyfus, kaakontstekingen. Het werkt ook tegen (sommige) huidinfecties en tegen geslachtsziekten.
Ooginfecties	Fucidine is een antibioticum dat werkt tegen huidinfecties en infecties van het oog. Ooginfecties kunnen leiden tot blindheid en geneesmiddelen zijn zeker niet overal verkrijgbaar.
Malaria	Tegen malaria zijn verschillende beschermingsmiddelen beschikbaar. Paludrine, Chloroquine en Doxycycline zijn 'lichte' middelen, Malarone en Lariam zijn 'zware' middelen die gebruikt worden in gebieden waar de malaria parasiet resistent is geworden tegen de lichte middelen. Paludrine, Chloroquine en Doxycycline moet je twee dagen voor je aankomt in een malariagebied slikken, in het malariagebied dagelijks en dan nog vier weken na vertrek. die middelen hebben nauwelijks bijwerkingen en zijn goedkoop. Paludrine is soms moeilijk te krijgen en dan wordt Chloroquine of Doxycycline voorgeschreven. Malarone is een zwaar middel maar heeft nauwelijks bijwerkingen en het gebruik kan de dag voor aankomst in het malariagebied worden gestart maar moet vervolgens dagelijks worden geslikt en het is duur. Het is daarom vooral geschikt voor kort verblijf in malariagebieden. Lariam is goedkoper dan Malarone en moet maar eenmaal per week worden geslikt en is daarom geschikt voor langer verblijf in malariagebieden. Daar staat tegenover dat met het gebruik drie weken voor aankomst in het malariagebied moet worden begonnen en dat Lariam soms psychische klachten kan veroorzaken. Daarom krijg je vaak een proefdosis om te zien of je vatbaar bent voor de bijwerkingen. Er zijn reizigers die geen lariam slikken "want ik krijg er rare dromen van". Die reizigers zien malaria als een soort tropische trofee. Ze spotten met hun gezondheid; malaria is een ernstige ziekte en dodelijk als de parasiet de bloed-hersen barriere weet te doorbreken. Minstens zo erg: die reizigers met hun tropische trofee bezetten een ziekenhuisbed en gebruiken medicijnen waarmee lokale mensen geholpen hadden kunnen worden. Lariam veroorzaakt tamelijk zelden psychische klachten. Is Lariam niet geschikt, vraag dan een ander medicijn. Ben een verantwoordelijk reiziger.
Reizigersdiarree	Gewone diarree, enkele malen per dag, kan gewoonlijk bestreden worden met Loperamide. Gaat het om heel ernstige vormen van diarree, vele malen per dag en met bloed in de ontlasting, dan is er waarschijnlijk sprake van amoebedysenterie. Daartegen helpt Metronidazol. Bij langdurige en heftige diarree wordt veel vocht en zouten verloren. Dan moet een fysiologische zoutoplossing (ORS) worden gebruikt.
Worminfecties	Mebendazol helpt tegen een grote verscheidenheid aan wormen voor zover ze zich in de darm bevinden: spoelwormen, lintworm, etc. Praziquantel is een middel ter bestrijding van bilharzia maar in tegenstelling tot darmwormen moet een bilharzia diagnose door een arts worden vastgesteld.
Schimmelinfecties	Er zijn verschillende behandelingsmiddelen. Miconazol (Miconazolnitraat) wordt veel gebruikt. Het is een crème die tweemaal per dag moet worden aangebracht. Miconazol is te koop bij een apotheek; miconazolnitraat onder verschillende merknamen ook bij drogisten. Om schimmelinfecties te voorkomen is het belangrijk de huid droog te houden en vet door middel van talkpoeder of een crème zoals Cetomacrogol.
Luizen	Prioderm middelen zijn de meest gebruikte antiluizen middelen. Hele generaties schoolkinderen zijn met Prioderm behandeld. Prioderm Dicemtion bevat geen pesticide. Het doodt wel de luizen maar niet de neten zodat de behandeling na een week nog eens moet worden herhaald. Prioderm malathion bevat wel een pesticide, namelijk malathion, dat in de Europese Unie als gewasbeschermingsmiddel niet meer is toegelaten. Dat zegt genoeg: malathion is een akelig gif. Lees daarom vóór gebruik de bijsluiter. Het voordeel van Prioderm Malathion is dat het luizen én neten doodt waardoor meestal één behandeling voldoende is. En het werkt lang na.
Insectenbeten	Producten met DEET waren jarenlang de beste beschermingsmiddelen tegen insectenbeten, met name muggen en teken. DEET heeft wel een paar nadelen. Het grootste nadeel is wel dat een aanzienlijke groep mensen er allergisch voor is. Voor hen is de jeuk die DEET veroorzaakt vele malen erger dan de jeuk van een muggenbeet. Sinds een paar jaren zijn er Autan producten (Autan Plus, Autan Active) op de markt waarvan de insectenafweer komt van Icaridine (ook bekend als Picaridine). De afwerende werking is nog beter dan die van DEET, het werkt even lang en het werkt tegen een breder scala van insecten, ook tegen steekvliegen en ook tegen bloedzuigers. Het belangrijkste pluspunt van Icaridine is echter dat het geen allergische reactie oproept. Er zijn meer producten met een insectenwerende werking of waaraan die werking wordt toegeschreven maar geen van die producten kan een vergelijking met DEET of Icaridine doorstaan. De insectenwerende werking van veel stoffen is getest op soldaten. Lees daarvoor 'Bescherming tegen insectenbeten; zijn er nieuwe ontwikkelingen?' van M. Simons in het Nederlands Militair Geneeskundig Tijdschrift, jaargang 60, nummer 4, juli 2007.
Koorts en pijn	Aspirine, Ibuprofen en diclofenac. Ibuprofen en diclofenac zijn niet alleen pijnstillers maar ook ontstekingsremmers.

Laatste wijziging: 04-03-2018